حمام فین کاشان

باغ فین کاشان، نام یک باغ ایرانی است که در ۹ کیلومتری مرکز شهر کاشان، در انتهای خیابان امیرکبیر فعلی و روستای فین کوچک قدیم و در مجاورت چشمه سلیمانیه و بالادست دشتی با شیب ملایم قرار دارد. وسعت باغ بالغ بر ۲۳هزار متر مربع و شامل یک حیاط مرکزی است که با دیوار، بارو و برجهای استوانه شکل محصور شده‌است.

برخی منابع تاریخی قدمت این باغ را به دوران آل‌بویه می‌رسانند. بقایای باغی در چند صد متری باغ فین(باغ نو) موجود است که به باغ کهنه معروف است. باغ کهنه در دوره ایلخانان مغول بیشترین گسترش را یافت. ساختمان باغ فعلی به دوران شاه‌عباس نسبت داده شده و طراح باغ را غیاث‌الدین جمشید کاشانی گفته‌اند. برخی نیز شیخ بهایی را طراح باغ معرفی می‌کنند.

کار ساخت و توسعه عمرانی باغ در دوره شاه صفی و شاه‌عباس دوم ادامه یافت و به اوج رسید. بناهای سردر ورودی، کوشک صفوی و یکی از حمام‌ها محصول این دوره‌اند. شاه سلیمان صفوی هم صفه‌ای پیرامون چشمه فین بنا نمود که احتمالا موجب تغییر نام چشمه فین به چشمه سلیمانیه شد. در دوره کریمخان زند و همزمان با وقوع چند زلزله پیاپی، باغ و ابنیه موجود در آن مورد مرمت قرار گرفت و بنای خلوت کریمخانی به آن افزوده گشت.

در دوره فتحعلی‌شاه قاجار، بخشهایی زیادی به ابنیه باغ افزوده شد. تقریبا مابقی ابنیه موجود در باغ، همگی محصول این دوران است. با ثبت ملی این اثر در هفتاد سال پیش، رسیدگی و توجه به آن اهمیت بیشتری یافت. بنای موزه ملی کاشان بر خرابه‌های خلوت نظام‌الدوله و همچنین بنایی در حد فاصل کتابخانه و حمامها ساخته شد و سایر ابنیه نیز مورد مرمت قرار گرفت.

معماری باغ

وجود عناصر پویایی چون آب و درخت در کنار ابنیه که عناصر ثابت معماری هستند، هویتی زنده به این اثر فرهنگی و تاریخی بخشیده‌است. باغ فین یکی از مهمترین نمونه باغهای ایرانی است که همچنان پابرجاست. این باغ به خوبی روش ایجاد منظر فرهنگی را معرفی می‌کند.

در طراحی باغ فین، آب

اساسی ترین عنصر ‌است که به صورتهای راکد(در استخر و حوضخانه)، روان (در جویها)، فورانی (فواره‌ها) و جوششی (از حفره‌های منظم کف حوض) حضور دارد و هر یک، مفهومی خاص را تداعی می‌کند. آب فراوان و جریان آن در جویهایی با کاشی فیروزه‌ای، در محیطی که آب واقعا کمیاب است و درختانی با سایه گسترده در تضادی بزرگ با کویری خشک است که در پشت دیوارهای باغ گسترده‌است.

مهمترین گیاهان باغ، شامل ۵۷۹ اصله درخت سرو و ۱۱ اصله درخت چنار است. با توجه به قدمت این درختان، به نظر می‌رسد که درخت سایه‌گستر و همیشه سبز سرو در طراحی باغ نقش کالبدی داشته و کاشت معدود درختان خزان‌دار چنار موجود در باغ، فقط به منظور افزایش کیفیت بصری صورت گرفته‌ باشد. اغلب درختان بین ۱۰۰ تا ۴۷۰ سال سن دارند.

اندرونی کریمخانی و اتاق

شاه نشین مجموعه مسکونی است که در جنوب باغ قرار دارد ودر سال1176ق به دستور کریم خان ساخته شده و شامل چند اتاق تودرتو،حیاط و باغچه‌ای کوچک است که گفته می شود امیرکبیر40 روز در این ساختمان زندگی کرد.

در طراحی اولیه باغ، حفظ تقارن اهمیت ویژه‌ای دارد؛ اما به تدریج از این تقارن کاسته شد. در مرکز باغ، کوشک صفوی قرار دارد. حمام کوچک و عمارت سردر، سایر ابنیه دوره صفوی را تشکیل می‌دهند. کوشک قاجاری با نقاشی‌های زیبای سقفی و دیواری نیز در انتهای باغ و خارج از محور تقارن باغ واقع است.

حمام سلطنتی، موزه ملی، خلوت کریمخانی و اتاق شاه‌نشین ابنیه‌ای هستند که پس از صفویه به باغ افزوده شدند. این مجموعه، در کنار میدان نقش‌جهان و کاخ چهلستون، بیشترین بازدید کننده و گردشگر استان اصفهان را به سوی خود جلب می‌نماید. به دنبال تشکیل پرونده ثبت جهانی این اثر، در سال ۱۳۸۹ یونسکو دستور اعمال تغییراتی در سنگفرش و پیاده‌روهای باغ صادر نمود که این تغییرات انجام شده‌است.

حمام فین در باغ فین قرار دارد و به خاطرقتل میرزا تقی‌خان امیرکبیر در ۲۰ دی ۱۲۳۰خورشیدی مشهور است.

درقسمت جنوبی باغ فین دو حمام وجود دارد که به حمام کوچک و بزرگ معروف است. حمام کوچک از آثار دوره صفویه و همراه با بنای اولیه باغ فین ساخته شده‌است. حمام بزرگ در دوران قاجار به دستور فتحعلی شاه ساخته شد.

حمام بزرگ مخصوص امرا بود و حمام کوچک به استفاده خدام اختصاص داشت. در هریک از حمامها قسمت‌هایی شامل ورودی، گرمخانه، آبنما، خزینه، محل نظافت و سربینه (رختکن) به چشم می‌خورد. کانالهایی جهت تعویض آب خزینه‌ها و حوضچه‌ها در کف حمام‌ها وجود دارد. دیوار حمام‌ها با عایق رطوبتی مخصوص - ماسه، آهک یا ساروج - پوشانده شده‌است. این حمام دارای دالانها و راهروهای زیادی است و معماری زیبا